Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1909)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Την ώρα που έγραφα το άρθρο μου διάβασα στις ειδήσεις για την συνέχιση του παραλογισμού στην Μ. Ανατολή, με την επίθεση αυτήν την φορά του Ιράν στο Ισραήλ.
Επί της ουσίας των συμβαινομένων τώρα δεν θα ήθελα να κάνω το παραμικρό σχόλιο, παρά μόνο πως συνεχίζεται η παγκόσμια αιματοχυσία. Εκατομμύρια άνθρωποι εγκαταλείπουν άκοντες τον κόσμο, λες και είναι ενοχλητικές μύγες για τους παλληκαράδες της γης, με τα «έξυπνα όπλα» που σκοτώνουν από απόσταση και προκαλούν συντριπτικές ζημιές. Τα όπλα που ισοπεδώνουν ζωές, γιατί κάποιοι αυτόκλητοι «εκλεκτοί» θεωρούν πως έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν ποιοι θα ζήσουν και ποιοι θα πεθάνουν, μιας και έχουμε μαζευτεί πολλοί επί γης και ενοχλούμε την εξοχότητά τους.
Όπου κι αν ρίξετε το βλέμμα σας σήμερα θα δείτε πολέμους και αίμα να ρέει άφθονο κι εμείς, τραγικοί και άβουλοι θεατές, ούτε που υποψιαζόμαστε πως είναι κοντά και η δική μας η σειρά.
Η παγκόσμια ειρήνη, αγαπητοί μου, «ίσταται επί ξυρού ακμής», στην κόψη του ξυραφιού λαϊκιστί.
Διαβάζουμε στον Όμηρο (Ιλ. Κ 172-4)
«…ἀλλὰ μάλα μεγάλη χρειὼ βεβίηκεν Ἀχαιούς. νῦν γὰρ δὴ πάντεσσιν ἐπὶ ξυροῦ ἵσταται ἀκμῆς ἢ μάλα λυγρὸς ὄλεθρος Ἀχαιοῖς ἠὲ βιῶναι» […όμως μεγάλη ανάγκη πλακώνει τους Αχαιούς. Διότι τώρα όλοι τους κρέμονται από μια κλωστή, αν θα γλυτώσουν ή αν θα καταστραφούν].
Ας δούμε, λοιπόν, τι είναι ο ξυρός και τι η ακμή.
Η λέξη ξυρός (ρ. ξυρέω) είναι σύνθετη εκ δύο ηχομιμητικών ρημάτων, του ξαίω>ξύω (=ξύνω, κάνω κάτι λείο, αιχμηρό, σκαλίζω, χαράσσω) και του ρέω. Άρα ξυρός είναι το ξυράφι, το οποίο για να μπορέσει να κόβει θα πρέπει πρώτα να τροχιστεί, να ξυθεί. Έτσι θα αποκτήσει κόψη, αιχμή, ακμή.
Η ακμή είναι το οξύ, το κοφτερό μέρος ενός μαχαιριού, ενός ξυραφιού, σημαίνει όμως και τα άκρα αλλά και το ύψιστο ή το σπουδαιότερο σημείο κάθε πράγματος, εκεί όπου μπορεί να φτάσει κάποιος, το ζενίθ, η κατάλληλη στιγμή, ο κάλλιστος χρόνος.
Η ακμή προέρχεται εκ του επιθέτου ωκύς (=οξύς), το οποίο με αναδιπλασιασμό μας δίνει την ακωκή (=αιχμή, άκρα). Ο Όμηρος για το ακόντιο χρησιμοποιεί την λέξη άκων, το οποίο αποκαλεί «εύξεστον» και «οξύ». Ακ-ωκή >ακ-ίς >ακ-ή >ακ-μή.
Για να λάβει τέλος ο παραλογισμός των πολέμων και να επέλθει μια σωστή και αποδοτική ειρήνη, χρειάζεται σωφροσύνη και μετά απ’ αυτήν μπορούμε να ζήσουμε εν …ευφροσύνη. Σας μπέρδεψα; Θα το ξεμπερδέψουμε.
Σωφροσύνη και σώφρων αυτός που την έχει. Πολύ ωραία λέξη ετυμολογικώς, σύνθετη, εκ του ηχομιμητικού ρήματος σαόω (=διατηρώ ζωντανό, σώζω από θάνατο, διαφυλάττω, τηρώ, ενθυμούμαι) και του φρην/φρενός (=αίσθηση, μυαλό, νους, καρδιά, συνείδηση), λέξη καταγόμενη εκ του ρήματος φράζω (=σκέπτομαι, επινοώ, συμβουλεύω, συνδυάζω, σχεδιάζω, πιστεύω κ.ά), κι αυτό εκ του φημί (=λέγω, διακηρύττω, κάνω γνωστό κ.ά).
Άρα, ο σώφρων είναι αυτός που διασώζει, διαφυλάττει, προστατεύει, λειτουργεί εν τέλει και χρησιμοποιεί την φρένα (ή τα φρένα, αν προτιμάτε), τον νου του.
Συνήθως ο σώφρων άνθρωπος έχει μέσα του, ζει εν ευφροσύνη, με πολύ καλή (ευ), δηλαδή, κατάσταση του νου (φρην/φρενός), με το επίθημα -σύνη να δηλώνει την ιδιότητα, που φανερώνει η πρωτότυπη λέξη.
Δεν είναι δύσκολο να αποκτήσεις την πολυπόθητη σωφροσύνη. Φτάνει να χρησιμοποιείς τον νου κι όχι να τον έχεις σε ύπνωση και αποχαύνωση. Το σύστημα ξέρει πολύ καλά τι προτείνει και γιατί το κάνει. Πρωί κουτσομπολιό, κρεβατοκάμαρα, κλειδαρότρυπα, το μεσημέρι μασημένες, έτοιμες ειδήσεις, το απόγευμα το ίδιο και το βράδυ σήριαλ, survivor, φάρμα και πάλι από την αρχή.
Πού να βρεθεί χρόνος να παραγάγει γόνιμη σκέψη ο νους;
Συμπέρασμα: Βγάλτε τον διάολο από το σπίτι σας…
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών. Παρατηρήσεις ή ερωτήσεις σας μπορείτε να στέλνετε στο vlaxojohnmes@gmail.com
Αφήστε ένα σχόλιο