Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1912)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Δεν ξέρω αν το αντιλαμβάνεστε κι εσείς αλλά νομίζω πως μετατρεπόμαστε σιγά-σιγά αλλά σταθερά σε επαίτες στον τόπο μας, ζητιάνοι στην γη μας, να διακονεύουμε για ένα κομμάτι ψωμί, να επιζήσουμε. Είναι ντροπή να παρακαλάμε τα ακριβοπληρωμένα κηφηναριά που μας κυβερνούν να νοιαστούν για μας, να σκεφτούν πως δεν είναι δυνατόν να επιβιώσουμε με τόση ακρίβεια, με όλα τα βασικά αγαθά να βρίσκονται στον …Θεό! Κι αυτοί, με απύθμενο θράσος και ιταμό τρόπο, να μας λένε πως φταίει την μία ο καιρός, την άλλη οι αδιακόπως …πορδίζουσες αγελάδες, την άλλη η Ουκρανία, τώρα το Ισραήλ και πάει λέγοντας.
Η ετυμολογία του ζητιάνου είναι άκρως ενδιαφέρουσα και με ένα σωρό εξίσου ενδιαφέροντα παράγωγα. Πρόκειται για το ρήμα ζητέω/ώ, εκ της πρόθεσης διά και του ρήματος αιτέω/ώ. Δια+αιτέω >διαιτέω >ζαιτέω (με δι>ζ) >ζητέω (με αι>η). Το αιτέω όμως έχει προέλθει από το επιτατ. α + ίτω (προστακτ. του σπουδαίου είμι =έρχομαι, απέρχομαι, εισέρχομαι κλπ.). Εκ της προστακτικής, ίτω, έχει δημιουργηθεί ο ίτης και ο ίτηλος (=ορμητικός, θρασύς, σκληρός, τολμηρός) αλλά και ο ιταμός, με την ίδια σημασία, κυρίως όμως του προκλητικού, του αναιδούς, του αυθάδους, «προσόντα» των «ακαταδίωκτων» κηφήνων, που λέγαμε.
Ο αν-εξ-ίτηλος είναι αυτός που δεν αλλοιώνεται, δεν διαγράφεται, δεν καταστρέφεται.
Οι ξένες γλώσσες χρησιμοποιούν την λογική τού μη δυνατόν να διαγραφεί, άρα έχουν δανειστεί για τους προς χρήση τύπους τους το ελληνικό ρήμα δηλέομαι (=φθείρω, βλάπτω, καταστρέφω). Έτσι, οι Λατίνοι λένε τον εξαλειπτό, delebile, και το εξαλείφω, deleo. Οι Γάλλοι τον μη εξαλειπτό, άρα ανεξίτηλο, in-délébile, οι Ιταλοί in-delebile, οι Ισπανοί in-deleble, και οι Άγγλοι in-delible.
Όλοι αυτοί οι …εκπρόσωποί μας (τρομάρα μας!!) μηχανεύονται ένα σωρό κόλπα προκειμένου να μην πάρουμε χαμπάρι το τι μας ετοιμάζουν και όταν το πάρουμε να μας πείσουν ότι τα ματάκια μας και ο νους μας κάνουν πουλάκια!
Η μηχανή, με την έννοια της επινόησης ενός σχεδίου, ετυμολογείται εκ του μάω (=επιθυμώ σφοδρώς, ζητώ να μάθω) + άκος (=θεραπεία, επισκευή), που με α>η και κ>χ έδωσε το μήχος (= μέσον, τρόπος θεραπείας, η ίδια η θεραπεία). Αν στο μήχος προσθέσουμε το νοέω, τότε έχουμε μήχος+νοώ >μηχανάω ή μηχανεύομαι, στην καθομιλουμένη, που σημαίνει επινοώ, κατασκευάζω με τέχνη, οικοδομώ. Σ’ αυτά τα κόλπα είναι εκπαιδευμένοι και δεν τους το τρως το δίκιο. Όπως έλεγε άλλωστε κι ο μέγας Μάρκος Βαμβακάρης «πρέπει να ξέρεις μηχανή να κόψεις μαύρα μάτια» ή ο περίφημος Σαλονικιός, σε στίχους του Στελλάκη Περπινιάδη, «όλος ο κόσμος τώρα δουλεύει μηχανές κι αν κάνεις το κορόιδο σου κάνει πιο πολλές».
Οι ξένες γλώσσες για την έννοια του επινοώ χρησιμοποιούν την αντίστοιχη του εφευρίσκω, που το δανείστηκαν από το ελληνικό εν+βαίνω (εμβαίνω). Έτσι, οι Λατίνοι λένε in+venio, οι Γάλλοι inventer και την εφεύρεση invention, οι Ιταλοί αντιστοίχως inventare & invenzione, οι Ισπανοί inventar & invención, οι Άγγλοι invent & invention, οι Γερμανοί Inventar (=απογραφή) & inventarisieren (=καταγράφω).
Όσο για όλους τους σκουρόχρωμους εισβολείς στην χώρα μας, από κάθε ταραγμένη γειτονιά της, υπάρχει μια κοινή λέξη -σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες- να τους περιγράψει, με βάση το χρώμα του δέρματός τους. Το ενδιαφέρον είναι το ποια λέξη δανείστηκαν από την ελληνική για να το εκφράσουν. Είναι η λέξη φρύνος, που σημαίνει τον φαιό βάτραχο της ξηράς. Φρύνη ήταν επίσης η γνωστή εταίρα, λόγω του σκουρόχρωμου δέρματός της. Έχουμε και λέμε: οι Γάλλοι λένε brun, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί bruno, οι Άγγλοι brown και οι Γερμανοί braun.
Ο φρύνος όμως πόθεν; Εκ του βρυν, που πρόκειται για ονοματοποιία του μπου.., μπουουρ… των νηπίων, όταν θέλουν και ζητούν νερό, με β>φ. Η ίδια λέξη, μαζί με το έχω, έδωσε το ρήμα βρόχω και τον βρόγχο, με ν>γ (=η τραχεία αρτηρία, η ρουφηξιά, η κατάποση), και υποθέτω πως και ο συγκεκριμένος βάτραχος πήρε το όνομά του από τον τρόπο που καταπίνει κι όχι από το χρώμα του, πράγμα που έκαναν οι ξένοι.
Τώρα, που λέτε, με την νέα πραγματικότητα και την βίαιη επιβολή της, θα τρώμε κρέας από …φωτοτυπία, για να μην ενοχλείται το …κλίμα, και μάλιστα ωμό, για να μην χάνει τις τόοοσες βιταμίνες που θα έχει!!
Ο ωμός (=άγουρος, άψητος, αχώνευτος, τραχύς, πρόωρα γινωμένος) ετυμολογείται εκ του ω (=λίαν, πάρα πολύ) + μάσταξ (εκ του μασώ), με α>ο, επειδή ακριβώς χρειάζεται πολύ μάσημα για να το καταφέρεις. Εκ της ίδιας ρίζας είναι και η σπάνια λέξη όμφαξ, με το δεύτερο σκέλος να είναι το απαρέμφατο φαγείν (τρώγω), που σημαίνει το άγουρο σταφύλι, την αγουρίδα, αλλά και το νεαρό κορίτσι, που δεν είναι ακόμα ώριμο για γάμο, καθώς και τα ανώριμα στήθη αυτού του κοριτσιού. Όμφαξ είναι επίσης ένας πολύτιμος λίθος, που χρησιμοποιείται για την κατασκευή σφραγίδων.
Ωμό, λοιπόν, κρεατάκι, σκληρό, αχώνευτο, άψητο, αυτό που ξέρατε όμως μέχρι τώρα! Γιατί αυτό που θα τρώτε/με στο εξής θα είναι …λουκούμι, θα λειώνει στο στόμα!!
Ήδη μου τρέχουν τα …αίματα. Εσάς;
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών.
Παρατηρήσεις ή ερωτήσεις σας μπορείτε να στέλνετε στο vlaxojohnmes@gmail.com
Αφήστε ένα σχόλιο