Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1913)

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Γνωστά και καθημερινά –118

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*

Σκεφτόμουνα το άρθρο της προηγούμενης βδομάδας και συγκεκριμένα το ρήμα ζητώ. Πόσα, στ’ αλήθεια, σύνθετα ρήματα, με ενδιαφέρουσες προθέσεις υπάρχουν! Ανα-ζητώ, επι-ζητώ, κατά-ζητώ, συ(ν)-ζητώ, όλα έχουν να δηλώσουν κάτι το διαφορετικό, με βάση μεν το εν λόγω ρήμα αλλά με τις προθέσεις να κάνουν την διαφορά.

Τα δύο πρώτα, παρ’ ότι φαίνονται ίδια, εν τούτοις δεν είναι. Υπάρχει μια λεπτή διαφορά, που κάνει η χρησιμοποιούμενη πρόθεση.

Το αναζητώ σημαίνει πως ψάχνω να βρω κάτι που ή μου είναι άγνωστο ή επί του οποίου θέλω να συμπληρώσω τις γνώσεις μου αλλά και σε θέμα που αφορά τον ίδιο μου τον εαυτό, όπως εσωτερική αναζήτηση.

Το επιζητώ δηλώνει επίταση, έχει επιμονή μέσα του και δείχνει διάθεση για επιπλέον της ήδη υπάρχουσας γνώσης.

Το καταζητώ έχει μέσα του έντονη διάθεση έντασης, σύγκρουσης (η πρόθεση κατά, βλέπετε). Η αστυνομία καταζητά κάποιον να τον συλλάβει για έκνομες πράξεις, στο Far West κάποτε καταζητούσαν έναντι αμοιβής πρόσωπα είτε να τα συλλάβουν είτε να τα σκοτώσουν.

Το συζητώ όμως δηλώνει κάτι που ψάχνουμε δύο ή πιο πολλοί, κάτι που επιτυγχάνεται δια της ανταλλαγής απόψεων, σκέψεων, ιδεών κλπ. Υπάρχει μια λεπτή αλλά ουσιώδης διαφορά με αυτό που αποκαλούν στην τηλεόραση συζήτηση, όπου συνήθως καλούνται να συνυπάρξουν άνθρωποι με κάποια «ιδέα» για τον εαυτό τους, που προκύπτει εκ της θέσεώς τους (κυρίως πολιτικοί, υπουργοί, διασημότητες κλπ.) και που, ακριβώς λόγω αυτής, τούς είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο να διεξαγάγουν μια πολιτισμένη συζήτηση (συν=μαζί + ζήτηση=έρευνα, ψάξιμο). Συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει ένας εγωιστικός μονόλογος («ξέρεις ποιος είμαι εγώ;») και μία άνευ προηγουμένου αγενής υπερκάλυψη του ενός από τον άλλον, χωρίς διάθεση ανταλλαγής απόψεων και εξαγωγής συμπερασμάτων. Άρα, μιλάμε για φασαρία, οχλαγωγία, «χάβρα Ιουδαίων»!

Για δες λεπτομέρειες που περικλείει η ελληνική γλώσσα!

Εκείνο το για τι άραγε να σημαίνει; Ποια να είναι η ετυμολογία του; Πάντως όχι η πρόθεση διά, με δ>γ, διότι δεν βγαίνει νόημα.

Πρόκειται για επήρεια εκ της πανάρχαιας και σπανίως αναφερομένης Ετρουσκικής γλώσσας.

Όπως μαρτυρεί ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς (Ιστορ. Α' 23,5) «οἱ Ἐτροῦσκοι εἶναι πανάρχαια ἑλληνικὴ φυλή». Πρόκειται για τους Τυρρηνούς, οι οποίοι «παρὰ τοῖς Ρωμαίοις, Ἐτροῦσκοι καὶ Τοῦσκοι προσαγορεύονται. Οἱ δὲ Ἕλληνες οὕτως ὠνόμασαν αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ Τυρρηνοῦ τοῦ Ἄτυος, ὡς φασι τοῦ στείλαντος ἐκ Λυδίας ἐποίκους δεῦρο. Ἄτυς, εἷς τῶν ἀπογόνων Ἡρακλέους καὶ Ὀμφάλης». (Στράβων Ε' C, 19).

Ανεπτυγμένοι δε συνοικισμοί Ετρούσκων υπήρχαν ήδη στην Ιταλία από τον 11ον π.χ. αιώνα (Περουζία - Peruggia, Αρρήτιον – Arrezo).

Η Παγκόσμιος Ιστορία τής Ακαδημίας Επιστημών τής πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ γράφει: «Οἱ Ἐτροῦσκοι στὴν Ἰταλία ἔπαιξαν τὸν ρόλο τῶν φορέων τῆς ἑλληνικῆς πολιτιστικῆς ἐπίδρασης. Τὸ ἀλφάβητο, ὅλες οἱ ἀρχαιοϊταλικὲς φυλές, τὸ εἶχαν πάρει ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες μέσῳ τῶν Ἐτρούσκων. Ἔτσι, διάφοροι ἑλληνικοὶ ὅροι ἐπέρασαν στὴν λατινικὴ γλῶσσα…» (π.χ. ἡ λέξις "persona" =πρόσωπο, μέσω τού ετρουσκικού "fersu" εκ του ρ. φέρω· πρβλ. το σημερινό "φέρσιμο").

Οι Τυρρηνοὶ ή Τυρσηνοὶ υπήρξαν Πελασγοί. Το όνομά τους προέρχεται από την λέξη τύρσις =πύργος, εκ του ρήματος τείρω =τρυπῶ. Δηλαδὴ «πελασγικὰ τείχη», «ὑψηλά, σκολόπεσσιν ἀρηρότα" (Οδ. Η, 45).

Ο Διονύσιος Περιηγητής υποστηρίζει πως οι Τυρρηνοί υπήρξαν Πελασγικός κλάδος, ο οποίος κινηθείς προς δυσμάς αφίχθη στην Ιταλία: «Φῦλα Πελασγῶν… ἐφ’ ἑσπερίην ἄλα βάντες, αὐτόθι νηήσαντο σὺν ἀνδράσι Τυρρηνοῖσι».

Αυτοί ακριβώς οι Πελασγοί -Τυρσηνοὶ μετονομάσθηκαν Ετρούσκοι εκ παραφθοράς:

Τυρρηνοί ή Τυρσηνοί >Τρυσηνοί >Τρουσηνοί >Τρούσκοι ή Τούσκοι >Ετρούσκοι.

Πρόκειται περί της συνήθους εναλλαγής ρρ >ρς και αντιμεταχώρησης, όπως στην λ. θάρρος >θάρσος >θράσος.

Οι Ετρούσκοι έχτιζαν πόλεις σε υψώματα και τις οχύρωναν με υψηλά κυκλικά τείχη και επάλξεις, δηλ. τύρσεις ή τύρρεις. Οι Λατίνοι αντέγραψαν την λέξη επακριβώς: turris, από τους οποίους οι Γάλλοι είπαν την έπαλξη tour, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί torre (= πύργος), οι Άγγλοι tower και οι Γερμανοί Turm. Πρβλ. και την Τίρυνθα, που διαθέτει πελασγικά τείχη. Άρα, τίρυνς = τύρρις.

Ο Victor Pöschl, στο έργο του «Ελληνικός και Ρωμαϊκός Πολιτισμός», σελ. 7, αποφαίνεται με βεβαιότητα: «Τὸν ἑλληνικὸν πολιτισμὸν μεταλαμπάδευσαν εἰς τὴν ἀρχαίαν Ἰταλίαν κυρίως οἱ Ἐτροῦσκοι».

Ο Βέντρις συσχέτιζε την ετρουσκική με την μυκηναϊκή γλώσσα, πριν ακόμη βεβαιωθεί ότι οι πινακίδες με τα "Μυκηναϊκά" ήταν πράγματι ελληνικός γλωσσικός κώδικας.

40 χρόνια όμως πριν την διαπίστωση του Βέντρις, ο δικός μας πολύ σπουδαίος, Ιωάννης Θωμόπουλος, εξετάζοντας και ερμηνεύοντας την Πελασγική περιγραφή τής Λήμνου, κατέληγε στο συμπέρασμα: «Ἡ γλῶσσα τῶν ἐν Ἰταλίᾳ ὁμοφύλων Πελασγῶν ἢ Ἐτρούσκων, ἀποτελεῖ Πελασγικὸν ἰδίωμα» (Πελασγικά, σελ. 456).

Δείτε δείγμα ετρουσκικού λεξιλογίου:

βέλ =ο καλλίτερος (πρβλ. βέλτιστος), θούρα = ἀδελφὸς >θορός =γένος, σπέρμα, νὲφτς = εγγονὸς >νέποδες =νεογνά, απόγονοι, ακέρ =τώρα >ἀτάρ, ἀνί =νυν >τανύν, νῦν, ζερὸν = σώζω >F-ἐρύομαι, Fισθο =πατρίδα >εστία, δὲ =και >και, δε, τε, ρό =ρώμη >ρώμη και το