Header Ads

Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1916)

 

 Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Γνωστά και καθημερινά –121
 

 

     Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*

Σαν να μας το φέρνουν απ’ έξω-απ’ έξω για ενδεχόμενο πυρηνικό πόλεμο, με …απλές οδηγίες χρήσης, το πώς, δηλαδή, να επιβιώσουμε (σαν τις κατσαρίδες), πώς να μπούμε εκτός των κλασικών και στα κινητά πυρηνικά καταφύγια και να προμηθευτούμε ξηρά τροφή (η …χλωρή θα μας κάτσει στο στομάχι), ταμπλέτες ιωδίου, πώς να φυτέψουμε μετά στην …λιακάδα μπρόκολα και λοιπά ζαρζαβατικά, υπακούοντας στα κελεύσματα και τις επιλογές μιας δράκας ψυχοπαθών, που κυβερνούν τον πλανήτη μας.

Δεν σκοπεύω βεβαίως να κάνω ανάλυση των τεκταινομένων τούτη την στιγμή στην Γη μας αλλά βρήκα ένα καλό πρόσχημα να σας παρουσιάσω ετυμολογίες λέξεων, που σχετίζονται μ’ αυτά.

 

Πρώτα-πρώτα το πυρ, για το οποίο έχει γίνει εκτενής αναφορά στο υπ’ αριθ. 61 άρθρο, της ενότητας «Λέξεις της Επικαιρότητας», του οποίου επαναφέρω ένα μικρό κομμάτι. «…Το πυρ όμως έχει ρίζα εκ του ηχομιμητικού ρήματος φυσ-ώ, με τροπή του φ>π και του σ>ρ. Κι αυτό διότι χρειάζεται το φύσημα για να ανάψει και να διατηρηθεί η φωτιά. Το Ετυμολογικόν το Μέγα γράφει πως “τὸ πῦρ, φῦρ ἐστί”».

 

Εκ του πυρός προήλθε ο πυρήν (=κουκούτσι, το κέντρο του ατόμου), ακριβώς γιατί για να κατεργαστεί περαιτέρω μετά την σύνθλιψη του ελαιοκάρπου καίγεται. Ομοίως καίγεται και ο πυρήν τού ατόμου, μετά την σχάση του (πυρηνική σύντηξη) , αλλά δεν είναι καθόλου το ίδιο. Αυτός μας εξαερώνει, μας εξαφανίζει.

 

Σχετικώς με την ρίζα των ξένων γλωσσών για την απόδοση της λέξεως πυρηνικός δεν υπάρχει σαφής κατεύθυνση. Όλοι πάντως χρησιμοποιούν τον όρο nuclear (οι Γάλλοι nucléaire, οι Ιταλοί nucleare, οι Ισπανοί nuclear, οι Άγγλοι επίσης nuclear και οι Γερμανοί nukleare).

 

Το τελευταίο πράγμα ασφαλώς που θα μας απασχολήσει, σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου, θα είναι η ετυμολογία των …βομβών. Μη γένοιτο…

 

Το ιώδιο λέγεται πως ετυμολογείται εκ του χρώματος του ίου (ίον το εύοσμον), του λουλουδιού με την λεπτή μυρωδιά και το βιολετί χρώμα, κοινώς βιολέτα. Αυτό με την σειρά του ετυμολογείται εκ της μετοχής του σπουδαίου ρήματος είμι (=πηγαίνω, έρχομαι), ιών-ιούσα-ιόν ή εκ της υποτακτικής, ίω. Η Μυθολογία λέει πως η Ήρα η ζηλιάρα (κατά το ναζιάρα), προφανώς υποψιαζόμενη πως ο Δίας καλοβλέπει την Ιώ, την μεταμόρφωσε σε αγελάδα και της έβαλε οίστρο να τρέχει συνέχεια (είμι). Ο Δίας, για να της δώσει τροφή αντάξιά της, δημιούργησε το ίον. Θεϊκές περιπέτειες, τι περιμένεις;

 

Και μιας και μιλάμε για άτομα και πυρήνες, ας δούμε την ετυμολογία του νετρονίου, καθώς και την απόδοσή του στις ξένες γλώσσες. Πρόκειται για αντιδάνειο, δημιουργηθέν όμως εκ του αρνητ. μορίου νη και του έτερος. Νη+έτερος, δηλαδή, ουδέ έτερος >ουδέτερος. Οι Λατίνοι τον είπαν neuter, οι Γάλλοι neutre, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί neutro, οι Άγγλοι neuter και neutral και οι Γερμανοί neutral. Κατ’ αντιστοιχίαν, πλην λατινικών, η λέξη για την ουδετερότητα είναι neutrali, neutralità, neutralidad, neutrality και neutralität.

 

Και πού να δείτε την ετυμολογία της δράκας (των ψυχοπαθών, που λέγαμε!). Με την λέξη εννοούμε ό,τι μπορεί να χωρέσει μέσα στην χούφτα μας, μια μικρή ποσότητα, δηλαδή.

Η ρίζα της είναι η λέξη δράγμα (=όσα ο θεριστής μπορεί να συμπεριλάβει μέσα στην χούφτα του), σύνθετη λέξη αποτελούμενη εκ του δέσις (=του ρήματος δέω, δένω) + άγμα (=του ρήματος άγνυμι, που θα πει σπάζω, θραύω, αποκόπτω). Δέσις+άγμα >δέσαγμα >δέραγμα (με σ>ρ, όπως δέσμα>δέρμα) >δράγμα, που ουσιαστικώς σημαίνει δένω, κρατάω μέσα στο χέρι μου αυτό που πρόκειται να κόψω. Παράγωγο αυτής της σύνθεσης αποτελεί και η δραχμή, το ρήμα δράττομαι ή δράσσομαι («δράττομαι της ευκαιρίας», δηλαδή, παίρνω στην χούφτα μου την ευκαιρία). Το ρήματος άγνυμι παράγωγο αποτελεί το κάταγμα (κατά+άγμα), το σπάσιμο δηλαδή του οστού.

 

Άμα πέφτανε στην χούφτα μου αυτοί οι ψυχανώμαλοι, δεν θα γλυτώνανε με μόνο κατάγματα…!! Φαντάζομαι και στην δική σας… 

 

Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών. Παρατηρήσεις ή ερωτήσεις σας μπορείτε να στέλνετε στο vlaxojohnmes@gmail.com   

 

  

Δεν υπάρχουν σχόλια