Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1922)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Μιας και πριν λίγες μέρες αγιάσθηκαν (εκ νέου) τα ύδατα, είπα να ξεκινήσω την νέα χρονιά με κάτι το υδάτινο και να συνεχίσω προηγούμενες αναφορές μου, που έχουν να κάνουν με το υγρό στοιχείο. Θα γίνει δε και μια όμορφη συσχέτιση, για να αναδειχθεί η κοινή ρίζα, των αλς (=θάλασσα), λας (=πέτρα) και λαός.
Αυτό το λάμδα (λ) της αλός, με την αέναη κίνησή του, το «(ἀπέσβετο καὶ) λάλον ὕδωρ», γέννησε και το ρήμα λειώνω, λειαίνω = καθιστώ κάτι λείο. Γι’ αυτό η αλς αποκαλείται λειοκύμων: «πλοὺς οὔρειος καὶ λειοκύμων θάλασσα», ενώ ο άγριος πλους είναι «λάβρος». Οι μεγάλοι βράχοι παραμένουν ακλόνητοι («μεγάλη πέτρα ἀλείαντος»). Τα μικρά βότσαλα όμως λειαίνονται και γίνονται λάες, πέτρες.
Πριν πάμε στην ετυμολογία της λάας >λας, ας δούμε σύνθετες λέξεις που την περιέχουν, με πολλές απ’ αυτές να τις χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα.
Λατομείον (λάς + τέμνω = κόβω, τεμαχίζω), εκεί όπου κόβουν τις πέτρες, κοινώς το νταμάρι.
Λαξεύω (λας + ξέω =ξύνω), επεξεργάζομαι, σκαλίζω την πέτρα.
Λατύπη (λας + τύπτω =χτυπώ), τεμάχιον λίθου.
Λανός = λίθος, εκ του οποίου ο ληνός, ο πέτρινος, αρχικώς το πατητήρι.
Λαιαί = λίθοι εξαρτώμενοι από το νήμα ή άγνυθες.
Λάϊγξ = λιθαράκι
Κρόκη ή κροκάλη = λίθος στρογγυλός, χαλίκι παραλίας.
Λέα, «η εν τοις ιστίοις λίθος, ότι λίθους εξήρτουν».
Λάλλαι = παραθαλάσσια βότσαλα ή λαλάρια. Εξ αυτών τα ηχοποίητα ρήματα λαλώ, ληρώ και λάσκω = φωνάζω. Η αλάλη, σύμφωνα με το Ετυμολογικόν το Μέγα είναι «θόρυβος, παρά την άλα την αεί ηχούσαν, εξ oυ αλαλάζω».
Λίθος, «ιδίως οι κατά γης λίθοι, δι' ων λιθοβολούσιν αλλήλους μαχόμενοι».
(πιθανώς εκ του λας >λίς + θέω =τρέχω, με την έννοια του κυλάω.)
Χάλιξ = μικρός λίθος. Ο ψήφος είναι λιθάρι, εκ του ψήω =τρίβω.
Άλιψ λέγεται η πέτρα, κατά τον Ησύχιο.
Εκ του λας προέρχεται όχι μόνον το ισχυρό προθεματικό «λα» (π.χ. Λάμαχος), αλλά και η λέξις λαός. Θυμηθείτε λίγο στην Μυθολογία-Ιστορία, τι συνέβη μετά τον κατακλυσμό τού Δευκαλίωνος. Ο Ζεύς παρήγγειλε στο διασωθέν ζευγάρι του Δευκαλίωνος και της Πύρρας, να βαδίζουν και να ρίχνουν πίσω τους πέτρες, οι οποίες έγιναν άνθρωποι, δηλαδή, λα-ός.
Μια καταπληκτική πληροφορία μας αφηγείται ποιητικά ο Πίνδαρος, ο λαμπρότερος λυρικός ποιητής της αρχαιότητας:
«... Πύρρα Δευκαλίων τε Παρνασσοῦ καταβάντε
δόμον ἔθεντο πρῶτον, ἄτερ δ’ εὐνὰς ὁμόδαμον
κτισσάσθαν λίθινον γόνον· λαοὶ δ’ ὀνύμασθεν...
...λέγοντι μάν
χθόνα μὲν κατακλύσαι μέλαιναν
ὕδατος σθένος, ἀλλά
Ζηνὸς τέχναις ἀνάπωτιν ἐξαίφνας
ἄντλον ἑλεῖν· κείνων ἔσαν
χαλκάσπιδες ὑμέτεροι πρόγονοι
ἀρχᾶθεν, Ἰαπετιονίδος φύτλας
κοῦροι, κορᾶν καὶ φερτάτων Κρονιδᾶν
ἐγχώριοι βασιλῆες αἰεί...» (Πίνδαρος, ΙΧ Ολυμπιόνικος)
[Ο Δευκαλίων και η Πύρρα, σαν ήρθαν απ’ τον Παρνασσό, στήσαν εκεί το σπιτικό τους, και χωρίς ν’ αγκαλιαστούνε γέννησαν πέτρινο πλήθος κι οι λαοί εδώθε πήραν τ' όνομά τους από τούτους... λένε πως την μαύρη γης τα νερά αποσκεπάσαν, όμως με την βοήθεια του Διός ξαφνικά αναρουφήχτηκαν. Σ’ αυτούς τους ανθρώπους τού τότε έχουν ρίζα οι δικοί σας.
Οι κόρες κρατούν τις χαλκές ασπίδες τού Ιαπετού και οι γιοι, τα παλληκάρια τού τρανού αρχαίου Κρόνου, όλοι πρόγονοι δικοί σας, ντόπιοι βασιλιάδες τούτοι, στην πανάρχαια την γη σας...].
Η λέξη, λοιπόν, λά-ας και εξ αυτής ο λα-ός, πρέπει να κρύβει κάποιον ιδιαίτερο συμβολισμό. Γιατί, σύμφωνα με τον μύθο, ο Ζευς διέταξε να γίνουν άνθρωποι οι «λάες» και δεν χρησιμοποίησε κάποια άλλη λέξη, από τις τόσες που υπάρχουν για την ονομασία τής πέτρας; Διότι μόνον ο εκ της αλός «λάς» θα μπορούσε να χαρακτηρίσει επακριβώς τον «λίθινον γόνον», το πέτρινο γένος τού θαλασσινού λαού τών Ελλήνων.
Συνεχίζεται…
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών. Παρατηρήσεις ή ερωτήσεις σας μπορείτε να στέλνετε στο vlaxojohnmes@gmail.com.
Αφήστε ένα σχόλιο